فرش سنقر

تاریخچه فرش سنقر

در شهر کوچک سنقر به دست مردم با ذوق شهر و روستای اطراف آن ، فرش هایی بافته می شود که حداقل قدمت آنها به هفتاد سال پیش می رسد و معروف ترین فرش کرمانشاه است . سیسل ادواردز در کتاب قالی ایران «طی سا لهای ۱۹۴۸- ۴۵ از بافته های سنقر به نام بافته های کردی یاد کرده است و درباره آنها می گوید ناحیه اصلی تهیه قالچه های عشایری کردستان در داخل دایره ای با شعاع هشتاد کیلو متر قرار دارد و مرکز آن به سوی مغرب و قروه است. این ناحیه شامل روستایی کلیایی و شهر کوچک سنقر است که بازار این صنعت به شمار می رفت. گروه دوم در شمال غربی کلیایی واقع شده و مرکز آن شیرین آباد است بیست سال قبل دستبافته ناحیه کلیایی در سال بالغ بر چندین هزار تخته بود ، ولی ، به تدریج این میزان کاهش یافت . در حال حاضر میزان فرآورده این ناحیه برابر با مجموعه فرآورده های سایر نواحی کردستان است . روستاهای شیرین آباد از لحاظ اهمیت دردرجه دوم قرار دارد. قالیچه هایی که در این روستا تهیه می شود قدری به فرآورده های بیجار شبیه اند (ادواردز- ص ۱۴۳- ۱۳۶۸). باید خاطر نشان کرد که تاریخچه این فرش مطمئنا بیش از این تاریخی است که در کتاب های اختصاصی فرش ارائه شده است زیرا فرش از دیرباز، از زمان ایران باستان در زندگی و تاریخ مردم ایران نقش و حضور پررنگی داشته و انعکاس فرهنگ و هنر ایرانیان در نقش و نگارهای فرش ایرانی جستجو کرد، به خصوص فرش های بافته شده توسط اقوام ایرانی در مناطق مختلف که منعکس کننده ذوق و قریحه، فرهنگ، تاریخ و ... در میان مردمان آنجاست. با توجه به نقوش اسطوره ای وافسانه ای که ریشه در فرهنگ ایران زمین دارد مسلما این موضوع جای تحقیق و بررسی بیشتر دارد.

برخی از ویژگی های فرش سنقر و کلیایی

رنگ: رنگ مصرفی در فرش های این ناحیه گیاهی با فام روشن و اغلب از رنگ های قرمز، آبی، طلایی، قهوه ای، و شتری است. عشایر مقیم در این استان چیدمان رنگ ها در زمینه و حاشیه فرش ها را بسیار جالب و زیبا انجام می دهند.

بافت: فرش های عشایر کلیایی معمولاً قالیچه کلگی و گاهی بزرگ پارچه است و با ابعاد ۲۲۰ × ۱۲۰ سانتی متر و ۲۸۰ × ۱۸۰ سانتی متر بافته می شود. تار و پود این فرش ها پنبه ای و پرز آن پشمی است و با گره نامتقارن و معمولاً درشت باف و محکم بافته می شود.

طرح و نقش:طرح این فرش ها بیشتر از فرش بیجار پیروی می کند و نقوش آن هراتی با سبک شاخه شکسته است که با گل ها و نقوش پرندگان چهارپر و هشت پر و نقش بازوبند و حواشی هراتی زینت یافته است.

یکی از بازارهای فرش این ناحیه همدان است و این فرش ها را در ردیف قالیچه های موصل در این بازارها عرضه می کنند.

بافت قالی کلیایی دارای پیشینه‌ای ۴۰۰ ساله دانسته شده‌است. قالی کلیایی ۳۲ طرح و نقشه ویژه دارد. مرکز ملی فرش ایران با همکاری نهادهای مرتبط جهانی، قالی کلیایی را با شماره ثبت ۱۰۲۳ و با نشان «سنقر و کلیایی» به عنوان یک برند جهانی در کنار قالی ۱۳ منطقۀ دیگر ایران ثبت کرده‌است.

انواع

نقشه ها با توجه به ذوق و سلیقه بافنده و مردم آن اقلیم تفاوت های بسیاری در طرح و نقش دارد. در واقع خصوصیات مردمی و اقلیمی هر منطقه در نقش و نگارهای فرش آن دیار خود را نشان می دهد. بنابراین تعجب آور نیست که در هر اقلیم تعدد و تنوع بسیاری در نقشه فرش بر اساس سلیقه و هنر آن مردم وجد داشته باشد. فرش سنقر نیز از این قاعده مستثنی نیست. در زیر انواع فرش های سنقر را می بینید.

انواع فرشهای سنقررا می توان بدین قرار نام برد: نقشه سروی (مجنون شاخ شکسته ) که از قبل معروفیت داشته است ،نقشه بندی (بازوبندی) ، بندی ( نقشه حصیری )، پروانه (سم و پروانه )، سمن قوری ، نخودی ، معمولی ، درختی (بدون برگ و شاخه)، سیخ کبابی  (پنکه ، سم گاوی ) (برخی نامهای فرش در این مناطق کلاً بر خاسته از زندگی روزمره و اشیاء و ابزار مورد استفاده در زندگی عادی است ) دوگل اکبر آباد ، دوگل ( هفت تیری و گل بریده )، که در منطقه بافته می شود . نقشه حسین آباد که سابقه هفتاد ساله دارد و در ناحیه سنقر بافته می شود و تفاوت های بارزی با نقشه های حسین آباد دیگر مناطق دارد. در حاشیه این فرش نوعی طرح به شکل شانه و کشتی وچشم گاوی ( سه نقطه ) منگوله ( نقطه) وحاشیه کوچک به نام گل قزل می شود. درون گوشواره (لچک) ماه دارد وپرنده ای به شکل گنجشک که در محل ملوچ گفته می شود ( نه مثل گنجشک است و نه بلبل ) در لچکی آن دیده می شود. نقش بندی حاشیه مخصوص دارد که در آن اره و شمامه ( نوعی گیاه معطر به شکل کدو ) که مصرف بوییدنی دارد دیده می شود . درروستای مارن گاز، لیلمانج ، کلبی آباد، ده هواسی از نقش بندی استفاده می شود .

نقشه های دیگر عبارت اند از: نقشه معروف به تلفنی ( محراب ، کرمانی ) نقشه مچی نقشه پنجه کف ساده ( سماوری) ، ترنج لنجاب ، نقشه تخت جمشید ، (خانم باف کله سفید ) نقشه شب پره ، نقشه ماهی گردکانه ، گل لاله ( نقشه جدیدی است ) گل سرخ، گل و بلبل ، ماهی تکاب ، جوزان ، گل فرنگ ، پلنگی ، گلدانی ، قابقابی ، ( بختیاری ) ، قم ، کلاه فرنگ ، گل میرزایی ، درختی یکطرفه قم ، کاشان ، مینا خانی ، ظل السطان ، شکار گاه تک گل ( داش بلاغ ) تک گل شاه ویس آباد ، شیر سنگی ( جدید ) که به طرح محبی معروف است . نقشه سید عبدالهی ( این نقشه با فرشی که با این عنوان درکرمانشاه بافته می شود و نوعی فرش شهری معروف بوده است متفاوت است ) فرش قدیمی دیگری که پنجه غازی نامیده می شود نقشه ای به نام حوض حوضی در قدیم به دست خانم پناهی بافته شده است که در حاشیه آناره ولاله دیده می شود .

بازتاب تاثیرات جغرافیا و زندگی روزمره در فرش سنقر

فرش هنری است که انعکاس دهنده روحیات و قریحه بافنده و مردم یک منطقه است. هر یک از مناطق مختلف ایران با توجه به ویزگی های آب و هوایی خاص خود و اقلیم متفاوت، طرح ها و نقشه های متفاوتی نیز برای فرش های خود به کار می برند که ههر یک زیبایی و اصالت خاص خود را دارد. به دلیل زندگی مردم کرد که دایماً با طبیعتی زیبا وچشم نواز وکوهستان های سر بلند ومراتع سرسبز در تماس اند، شاید اغراق نباشد که قالیچه های مناطق کردنشین را از زیبا ترین فر ش های ایران بنامیم. این کیفیت ناب طبیعی را عمدتا در نقوش خود جوش و ذهنی که در منطقه و روستا به روستا متفاوت است می توان دید. و سر منشاء آن در زندگی روزمره افراد و اقوام ساکن در این منطقه است که در بوم نقاشی به نام فرش وقالی و گلیم و دیگر صنایع دستی التزام عملی یافته است و از ویژگی های مهم این قالی استفاده از پشم گوسفند که از نزدیکترین ابزار تاثیر گذار بر ایجاد یک کار هنر محسوب می شود نباید غافل شد. پشم مصرفی در فرش سنقر قاعدتا از نوع پشم کرمانشاهی است که در حدود سی میکرون قطر و شش سانتی متر طول دارد این پشم به دلیل قابلیت ارتجاعی فوق العاده و جعد طبیعی مناسب یکی ازمطلوب ترین انواع پشم برای فرش محسوب می شود به خصوص در فرش های درشت باف. پرز های بلند در نوع فرش تاثیر گذار است که  نباید از آن غافل شد از ویژگی های منحصر به فرد دیگر این قالی می توان  به رنگ های به کار رفته در این قالی اشاره کرد که رنگ های مصرفی منطقه بیشتر در مایه قرمز درخشان ، سرمه ای ، نارنجی ، (دوغی) ، و قهوه ای می باشد که از مواد گیاهی و طبیعی به دست می آید. این رنگ ها اغلب خاص هر منطقه است و شیوه تهیه رنگ و مواد مورد استفاده برای تهیه رنگ در هر منطقه با توجه به اقلیم و گیاهان موجود در آن منطقه متفاوت است که به همین دلیل رنگ فرش ها در هر منطقه منحصر به فرد و متمایز از سایر مناطق است.

قالی های سنقر اغلب بر اساس نقشه و تاثرات بافنده از طبیعت اطراف تولید می شود . این قالی ها اغلب ذهنی باف بوده است. در نوع طرح هایی که وجود دارد اشتراکات زیادی در نوع فرش کلیایی با فرش های دیگری چون فرش های کلیایی همدان، بیجار و هرسین  وجود دارد که نشانگر ارتباط غنی اقوام با یکدیگر بوده است و از این رو میتوانیم فرش را به وجود آورنده ارتباطات فرهنگی بدانیم که ریشه در تاریخ ایران زمین دارد. این مسئله عینا در باره داستان ها و موضوعات تاریخی و کهن و اسطوره های منطقه نیز کاملا قابل لمس است . نقشه تخت جمشید ، در ختی ، شیر سنگی ، لیلی و مجنون ، شکار گاه ، طاق بستان ، حوضی وغیره بیش از از آنکه شکلی مستند و تاریخی داشته باشد حاصل ذهن خیال پرور و ذوق شخصی است .

نعمت‌الله حقیقی گفت: این برند جهانی با شماره ثبت ۱۰۲۳ و با نشان “سنقر و کلیایی” به ثبت رسید.

وی ادامه داد: فرش دستباف سنقر و کلیایی در ردیف فرش‌های ۱۳ منطقه دیگر کشور از جمله اردکان، چهار محال و بختیاری، خراسان شمالی، ترکمن جرگلان و بجنورد، قشقایی فارس، گبه فارس و … قرار گرفت و ثبت جهانی شد